شنبه، ۱۴ بهمن ۱۴۰۲
بحث در اموری بود که در حقیقت عدالت دخالت دارند. هفتمین چیزی که باید در حقیقت عدالت بررسی شود این است که آیا عدالت ملکه نفسانی است یا فعل خارجی؟ آیا عدالت همان انجام امور واجب و ترک محرمات یا اینکه عدالت آن ملکه نفسانی است و آن صفت نفسانی است که حقیقت عدالت است. همان طور که شجاعت یک صفت نفسانی است و کسی که شجاع است حتی اگر خواب هم باشد شجاع است.
معروف در کلمات، خصوصا متأخرین این است که عدالت ملکه و صفت نفسانی است و اجتناب از کبائر حاکی از آن ملکه و وصف است نه اینکه خود عدالت باشد اما عده‌ای معتقدند عدالت خود همان اجتناب از معاصی است. نظر سوم هم این است که عدالت همان استقامت در رفتار است که ناشی از ملکه و صفت نفسانی باشد.
برخی دیگر معتقدند این نزاع بی ثمر است و کسانی هم که معتقدند عدالت ملکه نیست معتقد نیستند یک بار ترک گناه به معنای تحقق عدالت است بلکه آنها هم عدالت را متقوم به دوام و استمرار ترک گناه می‌دانند. پس حتی از نظر آنها هم عدالت دوام فعل خارجی است و روشن است که استمرار فعل خارجی از تحقق ملکه منفک نیست و این دوام باید ناشی از ملکه نفسانی باشد. به نظر ما هم حق همین است و این نزاع ثمر عملی ندارد و ثمراتی که در مثل کلام محقق نراقی ذکر شده است از نظر ما تمام نیست.
محقق اردبیلی در ذیل بحث اینکه توبه باعث می‌شود عدالت برگردد، گفته است ملکه بودن عدالت مساله غلطی است (حتی اگر ثمره عملی هم داشته باشد) چون عدالتی که در باب شهادت معتبر است با یک بار گناه از بین می‌رود و با یک توبه بعد از گناه محقق می‌شود در حالی که اگر عدالت ملکه باشد یقینا نه با یک مرتبه گناه زائل می‌شود و نه با یک بار توبه برنمی‌گردد. پس اگر ارتکاب گناه موجب از بین رفتن عدالت می‌شود و برگشتن آن به نفس با یک توبه محقق می‌شود نشان می‌دهد عدالت معتبر در شرع حتما ملکه نیست. آنچه هم در ادله شریعت آمده است همان فعل خارجی و اجتناب از معاصی است.
محقق نراقی برای دفع این اشکال گفته است که عدالت ملکه است و آن ملکه با ارتکاب گناه زائل نمی‌شود اما بر اساس ادله ارتکاب گناه مانع قبول شهادت است و با توبه این مانع برطرف می‌شود و گرنه ملکه اصلا زائل نشده بود تا با توبه برگردد.
ما چون این بحث را فاقد ثمره عملی می‌دانیم ادامه نمی‌دهیم.